"Sa pananaw niyo po ba, ang partisipasyon po ninyo sa demokrasya ay nagsisimula at natatapos sa tanging pagboto?" 

Tinanong ito ni Seulgi sa kaharap ninyang kooperatiba ng mga magsasaka at mangingisda aa Leyte. 

"Ito naman po talaga ang karaniwang paniniwala. Pero mayaman po ang mga batas ng bansa, at binigyan tayo ng kakayahan nito na magkaroon ng direktang impluwensya sa mga proseso na humuhugis  sa pinaka-importanteng aspeto ng pamamahala."

"Halimbawa po, puwede kayo mag-intervene sa paggawa ng mga batas at polisiya, simula sa konseho hanggang sa Senado, hanggang sa pangulo."

"Puwede po kayo lumahok sa pagpaplano kung saan ba dapat mapunta ang pondo ng bawat LGU." 

"Paano po?" pagklaro ni Aling Regina, ang presidente ng mga magsasaka sa isang barangay doon. 

"May pagtitipon for civil society organizations or CSOs na ginagawa sa paghahanda ng budget. Ang mga CSOs na ito ay maaring magbigay ng suhestiyon at komento sa development council o konseho tungkol sa programa at proyekto na popondohan." 

"So may boses po kami?" takang tanong ni Mang Leroy, isang mangingisda. 

Napabalisa ng bahagya si Seulgi ng narinig niya ang pagkagulat sa boses ni Mang Leroy. Napatingin sa kanya si Jennie, ang DRRM officer sa Leyte na kaibigan niya, as if sensing Seulgi's deep-seated melancholia. 

Malungkot at masakit pa rin para kay Seulgi kapag nakikita niya yung disbelief ng mga mamamayan sa katotohanang may boses sila sa lipunan. 

"Opo, may boses po kayo," sagot ni Seulgi. 

But she knows where that disbelief is coming from. 

"Hindi nga lang napapakinggan." 

"Hindi nga lang pinapakinggan" - biglang sabi ni Yeri, na dumalo din sa training na ito on participatory budgeting.  

It's personal for her - dahil mangingisda ang mga pumanaw na magulang ni Yeri. Namatay sila sa kasagsagan ng bagyong Yolanda. 

"At ngayong alam po ninyo na may boses po kayo, na puwede po kayo makialam at puwede ninyo klaruhin kung saan inilalagay ang budget ng barangay, siyudad at probinsiya ninyo, may gusto lang po akong itanong," pagpapatuloy ni Seulgi.

Tumingin siya kay Jennie. The latter nodded, prodding her to go on.

"May kumausap po ba sa inyo kamakailan na nagsaad ng ukol sa pagbibigay sa inyo ng abono, seedlings, o pera?"

"Ay meron po. Pero tungkol po diyan, itatanong ko rin po pabalik - bakit po hanggang ngayon wala pa rin yung pinangako sa aming abono at seedlings ng isang kaibigang NGO ng ahensya ng agrikultra?" pag-uusisa ni Aling Regina. 

Napatigil si Seulgi at Jennie. 

"Ano pong NGO? Sino po nakausap ninyo?"